Түүх. газар зүйн ухааны томоохон салбар бол агуй судлал юм. Агуй гэдэг нь газар, усны мандал болон хэвлийн хэсэгт бүрэлдсэн хөндий орон зай юм.

Агуй судлалын ухааны үндсийг анх Францын нэрт галав судлаач Эмиль Риеьер 1889 онд тавьсан гэдэг. Энэ нь дэлхий дээрх агуйнуудын гарал үүсэл, уур амьсгалын орчин, амьтан ургамал ээргийг аялал жуулчлал, таних мэдэхүй, эрдэм шинжилгээ, төсөөт бүс нутгийн харьцуулсан үзүүлзлт чиглэлийг цогцоор нь судалдаг. Францад 1890-зэд оны сүүлээр агуйн анхны эрдэм .иинжилгээний төвийг босгож байсан бол Хятадад МЭ-ний 330-аад онд агуйн анхны мөргөлийн сүмийг цогцлоожээ.

Агуй нь газрын хөрсөн бие дэх урт хугацааны хувирал өөрчлөлтийн үр дүнд бий болдог. Энэ нь өөрийн дотоод урвалжилт, нар, салхи, усны нөлөөлөл, элэгдэл өгөршил, бичил уур амьсгал сэлтийг бүрэлдүүлдэг байна. Ер нь хүн төрөлхтөн, агуй хоёр маш эртнээс салшгүй холбоотой. Энэ нь агуйн хүчирхэг соёлыг бий болгосон байна. Эртний хүмүүс агуйг гэр оромж, бясалгал нямбаны орон, тахил шүтээний болон оршуулгын газар болгон ашигласаар ирсэн нь өдгөө маш өргөн хүрээнд тусгалаа олжээ. Африк, Азийн томоохон агуйгаас олдсон эртний хүмүүсийн яс, эд өлгийн зүилс зэрэг нь хүн төрөлхтөн алар балрын үеэс агуйд амьдарч байсныг гэрчилдэг. Тэнгисийн эргийн агуйг наашилбал 180 мянган жилийн өмнөөс хүмүүс амь насаа хамгаалах зориулалтаар ашиглаж эхэлсэн аж. Оршин суугчид нутаг орноо тэлэн 60 мянганы өмнө Австрали мэтийн шинэ газрыг эзэмших болов. Тэд эзэмшил нутагтаа гэр агуй, газар доорх хадан урлагийг бий болгосон.

Агуйд хүмүүс байтугай ан амьтан, жигүүртэн шувуу, өт хорхойноос авахуулаад судлагдаагүй ер бусын биетүүд байдаг. Тэндэхийн эзэд гэвэл сарьсан багваахайнаас гадна мэдрэх чадвар нь хөгжсөн сохор шавьжнууд, өнгөгүй ургамал цэцэгс. Эрдэмтэд агуйгаас 300 гаруй зүйлийн амьтан, ургамлын төрлийг олж илрүүлээд байна.